Historia Zakładu Farmakologii Klinicznej
Zakład Farmakologii Klinicznej został utworzony w 1974 roku w ramach Instytutu Chorób Wewnętrznych AM w Poznaniu. Kierował nim wówczas doc. dr hab. med. Michał Wierzchowiecki. W latach 1980 - 2000 Zakład organizacyjnie związany był z Instytutem Kardiologii, a jego kierownikiem był prof. dr hab med. Aleksander Mrozikiewicz. Od roku 2000 Kierownikiem Zakładu, po przejściu na emeryturę prof. Mrozikiewicza, jest prof. dr hab. med., mgr farm. Anna Jabłecka. Na terenie Zakładu działa, jako jeden z nielicznych w Polsce, Regionalny Ośrodek Monitorowania Działań Niepożądanych Leków.
Obecnie Zakład Farmakologii Klinicznej skupia się wokół trzech rodzajów działalności: naukowej, dydaktycznej i klinicznej.
Jednym z ważniejszych zagadnień, nad którym prowadzono przez wiele lat badania była farmakogenetyka kliniczna. Prowadzone prace koncentrowały się na ocenie polimorfizmu genów odpowiedzialnych za biotransformację leków. Badania te umożliwiły m.in. ocenę genetycznie zdeterminowanej reakcji ustroju na leki. Przez wiele lat trwały prace nad poszukiwaniem endogennych związków lekopodobnych w surowicy krwi. Poszukiwania doprowadziły nie tylko do potwierdzenia istnienia endogennych glikozydów nasercowych, ale także do stwierdzenia obecności u zdrowych osób innych lekopodobnych substancji.
U chorych z cukrzycą insulinozależną wykazano np. obecność substancji digoksynopodobnej u przeszło 90% badanych, co może stanowić, (biorąc pod uwagę rolę tego czynnika w rozwoju nadciśnienia tętniczego), marker cukrzycowy powikłań naczyniowych. Wykazano także, iż w niektórych chorobach układu sercowo-naczyniowego występuje zmniejszenie stężenia lub nawet brak substancji cyklosporynodopodobnej, w przeciwieństwie do prawie 100% obecności tej substancji u osób zdrowych. Wśród prowadzonych prac klinicznych można wyróżnić także szereg badań z zakresu patofizjologii cukrzycy insulinozależnej.
W ramach badań związanych z tym zagadnieniem stwierdzono zwiększone stężenie endogennego alloksanu w okresie rozwoju cukrzycy insulinozależnej. Odkrycie to pozwoliło na wysunięcie hipotezy, iż może to być jedną z przyczyn rozwoju cukrzycy, biorąc pod uwagę fakt, iż metabolizm alloksanu prowadzi do tworzenia w ustroju wolnych rodników. Udział wolnych rodników w rozwoju cukrzycy insulinozależnej potwierdziły także prace wykazujące statystycznie znamienny wzrost w tym okresie stężenia cyklicznego GMP we krwi.
Zakład współuczestniczył także w badaniach międzynarodowej grupy ENDIT. Badania te miały na celu z jednej strony wykrycie czynników ryzyka rozwoju cukrzycy insulinozależnej z drugiej zaś, oceniały próbę prewencji za pomocą podawania amidu kwasu nikotynowego u krewnych pierwszego stopnia chorych na cukrzycę insulinozależną. W badaniach Zakładu i międzynarodowej grupy GETREM wykazano także korzystny wpływ intensywnej insulinoterapii na uzyskanie szybciej występujących i dłużej trwających okresów remisji cukrzycy insulinozależnej.
Ciekawym zagadnieniem były badania chronofarmakologiczne, to znaczy badania oceniający wpływu pory podania leku na jego skuteczność. Opisano rytm dobowy digoksyny oraz niektórych leków antyarytmicznych i środków moczopodędnych.
Działalnością, która dominowała w latach ubiegłych było także monotorowanie stężenia leków we krwi. W wyniku prowadzonych prac wykazano m.in., iż niejednokrotnie stężenia digoksyny we krwi osób od wielu lat zażywających ten lek były niższe od wartości terapeutycznych. W wielu przypadkach oznaczenie stężenia digoksyny umożliwiało również właściwą interpretację występujących groźnych ponaparstnicowych działań niepożądanych. Aktualnie obserwuje się zmniejszenie znaczenia terapii monitorowanej. Zgodnie ze współczesnymi poglądami, postępowanie farmakologiczne zagrożone poważnymi działaniami niepożądanymi należy zastępować leczeniem bezpieczniejszym. Tylko w sytuacji, gdy nie jest to możliwe, uzasadnione staje się zastosowanie leku potencjalnie toksycznego, którego stężenie należy kontrolować. Z listy leków najczęściej monitorowanych w celach terapeutycznych za bezwzględnie konieczne uznaje się oznaczanie stężenia metotrexatu stosowanego w onkologii oraz cyklosporyny stosowanej m.in. w transplantologii.
Aktualnie działalność Zakładu Farmakologii Klinicznej koncentruje się na badaniach farmakogenetycznych i dotyczy poszukiwania i interpretacji czynników ryzyka występowania chorób nowotworowych, kardiomiopatii i osteoporozy. Bardzo ważne są także prowadzone przez Zakład prace dotyczące mechanizmów neurohormonalnych i śródbłonkowych u chorych z przewlekłą niewydolnością serca, a także badania oceniające znaczenie procesu zapalnego w chorobie niedokrwiennej serca.
Prowadzone są również badania oceniające skuteczność doustnej suplementacji L-argininy u chorych z miażdżycą tętnic kończyn dolnych, chorych z nadciśnieniem tętniczym i niewydolnością serca.
Nowym obszarem zainteresowań są badania epigenetyczne (z udziałem 5-metylocytozyny w DNA) oraz analizy farmakoekonomiczne w praktyce klinicznej.
Istniejący od 1994 r. w Zakładzie Regionalny Ośrodek Monitorowania Działań Niepożądanych Leków aktywnie współpracuje z Instytutem Zdrowia Publicznego. W oparciu o jego działalność prowadzone są obecnie badania oceniające częstość, rodzaje oraz przyczyny (farmaceutyczne, farmakokinetyczne oraz farmakodynamiczne) występowania działań niepożądanych leków. Dla potrzeb Szpitala Klinicznego Nr 1 Przemienienia Pańskiego tworzony jest obecnie wewnętrzny program informacji o działaniach niepożądanych, właściwościach farmakokinetycznych i interakcjach leków najczęściej stosowanych w praktyce klinicznej.
Dużym obszarem aktywności pracowników naukowych Zakładu jest dydaktyka. Prowadzone są zajęcia ze studentami wszystkich Wydziałów Akademii Medycznej w Poznaniu, studentami anglojęzycznymi Wydziału Lekarskiego AM w Poznaniu oraz studentami Wydziału Fizyki Medycznej Uniwersytetu im Adama Mickiewicza w Poznaniu. Zakład posiada akredytację do prowadzenia specjalizacji z farmakologii klinicznej oraz staży kierunkowych z tego przedmiotu w ramach specjalizacji z wielu dziedzin medycyny.
Należy podkreślić, iż dzisiejszy farmakolog kliniczny jest swego rodzaju doradcą bezpiecznego i skutecznego leczenia. Często uczestniczy on w pracach interdyscyplinarnych zespołów terapeutycznych. Będąc doradcą lekarza-terapeuty, rola farmakologa znacznie wzrasta w przypadku, gdy leczenie dotyczy trudnego, skomplikowanego przypadku, gdzie nie można zastosować ogólnie przyjętych algorytmów leczenia. Jest on osobą, która może wskazać alternatywne formy leczenia, uwzględniając przy tym interakcję leków, czy też ich działania niepożądane. Współczesna farmakologia kliniczna gromadzi i weryfikuje wiedzę dotyczącą farmakoterapii. Służy to niewątpliwie uporządkowaniu opracowanych już standardów postępowania terapeutycznego. Rozwój nauk medycznych wymaga obecnie współpracy różnych specjalistów w celu prowadzenia skutecznej i bezpiecznej terapii. Jednymi z nich są z pewnością farmakolodzy kliniczni.